...
Γράφει η Δρ. Στέλλα Μουζακιώτου,Ιστορικός Τέχνης στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
Επιμελήτρια Εκθέσεων
stellamouzak@yahoo.gr
...
Αναμφίβολα, οι προσωπογραφίες στη σύγχρονη εποχή εμπεριέχουν μια ελεύθερη και εκούσια συνύπαρξη αυτόνομης και ανεξάρτητης διάδρασης μεταξύ των μορφών, χωρίς να αρκείται ο καλλιτέχνης μόνο στην πιστή απεικόνιση και την ψυχογράφηση, αλλά επεκτείνεται στην απόδοση των σχέσεων μεταξύ των προσώπων, στους ιδιαίτερους δεσμούς τους και στην ένταξή τους στο σύνολο.
Οι έννοιες και οι αξίες που εντοπίζονται και αξιοποιούνται σήμερα στο χώρο της τέχνης, και συγκεκριμένα του πορτρέτου, έχουν τις ρίζες τους στην τέχνη του 19ου αιώνα, αφού εκεί συντελείται μια ρηξικέλευθη τομή, με καλλιτέχνες να αντιπαρατίθενται στον ακαδημαϊσμό του 17ου αι., ο οποίος διδάσκει μια ζωγραφική που υπηρετεί συγκεκριμένους κανόνες και μεθόδους. Το 19ο αι. οι καλλιτέχνες, δημιουργούν τη δική τους πρωτοπορία, σηματοδοτώντας την αρχή μιας εποχής που την προέκτασή της την εντοπίζουμε στο σήμερα. Μέσα από αυτό το πρίσμα, ο 19ος αι. είναι ιδιαίτερα σημαντικός γιατί θέτει τις ρίζες τού καλλιτέχνη τού σήμερα, αφού μπορεί ο ίδιος να επιλέγει ελεύθερα το θέμα του, μπορεί να αντιπαρατεθεί με τους κανόνες και τέλος, μπορεί να υπερασπιστεί τις επιλογές του και τη δουλειά του.
Επιπροσθέτως, έτσι και αλλιώς, το πορτρέτο αφορά άμεσα την έκφραση ως αποτύπωση των παθών της ανθρώπινης ψυχής (σύμφωνα με τους κανόνες περί έκφρασης στις διαλέξεις Λεμπράν). Πρόκειται για μια έκφραση που διαμορφώνεται μέσω ενός συστήματος και μίγματος κανόνων που δείχνει το βαθύτερο περιεχόμενο ενός αντικειμένου, όχι απλά ή συμβολικά αλλά με μέθοδο (στοιχεία που παραπέμπουν στην επιστήμη και τον Ντεκάρτ).
Το έργο του Νταβίντ, «Ο όρκος των Ορατίων» (1784), συνδέεται με μια διαφορετική αντίληψη περί πορτρέτου, ανατρέποντας την τέχνη της μίμησης, πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η προσωπογραφία μέχρι και την εποχή του. Στο συγκεκριμένο έργο, ο Νταβίντ ανατρέπει το υπάρχον εικαστικό λεξιλόγιο μέσα από τις χειρονομίες των μορφών και την απουσία του πραγματικού συμβάντος. Δημιουργώντας με όρους σύγχρονης δραματουργίας (σαν θέατρο), αναπαράγει μια εικόνα από τη φαντασία του, άρα οδηγείται στη θεμελίωση μιας σύγχρονης μορφής ζωγραφικής, ένα νέο τρόπο αποτύπωσης του πορτρέτου και του τοπίου. Στην εποχή, ωστόσο, του Νταβίντ ο «γλυπτικός» χαρακτήρας ήταν απλώς αποτέλεσμα ενδελεχούς μελέτης των μοντέλων, χάρη στην οποία οι μορφές διέφεραν σημαντικά από τις συχνά επιφανειακές μορφές του Ροκοκό. Τη στιγμή αυτή η τέχνη του φτάνει σε τόση άμεση επαφή με το μοντέλο, ώστε ορισμένα έργα του να μπορούν να χαρακτηριστούν ρεαλιστικά. Οι κινήσεις των προσώπων ενώ ορκίζονται, είναι πολύ ζωηρές και έχουν την ένταση της επικαιρότητας, μια ζωγραφική απόδοση παλλόμενη και διεισδυτική.
Έτσι, απεικονίζεται ο Οράτιος στο κέντρο της παράστασης να είναι έτοιμος να παραδώσει τα ξίφη στους τρίδυμους γιους του που ορκίζονται να νικήσουν τους τρίδυμους, επίσης, εχθρούς τους Κυρίτες. Οι γυναίκες της οικογένειας είναι περίλυπες και αδύναμες, γεγονός που μεγαλώνει την αίσθηση της δύναμης και της αποφασιστικότητας που μεταδίδουν οι άνδρες.
Σήμερα, το προαναφερθέν έργο, με όρους ζωγραφικής, πιθανότατα να θεωρηθεί ξεπερασμένο. Όμως, μας προσφέρει νέες αισθητικές ποιότητες που δεν σχετίζονται πια με το «ωραίο» αλλά το «υψηλό», στο έργο του προέχει το θέμα του ηρωικού πατριωτισμού, της αυτοθυσίας, της οικογενειακής τάξης και του δημοσίου καθήκοντος. Η προβολή αυτών των αρετών γίνεται με νέο στυλ [καθαρή γραμμή, συνεχή περιγράμματα, χρώματα ψυχρά και πυκνά, λείες επιφάνειες, οριζόντια μετωπική σύνθεση]. Σκοπός πλέον δεν είναι να τέρψει και να κολακεύσει, αλλά να διδάξει και να νουθετήσει. Να κάνει την αρετή ελκυστική και το κακό μισητό. Σήμερα λοιπόν, έχει χαθεί η σχέση τέχνης-μίμησης-αναπαράστασης, όμως, τα σύγχρονα έργα δημιουργούν συναισθήματα. Έτσι, η ανατροπή του κανόνα αποτελεί το κοινό σημείο ενός σύγχρονου εννοιολογικού έργου συγκρινόμενου με το έργο του Νταβίντ. Ο καλλιτέχνης σήμερα διευρύνει την πραγματικότητα κι ας είναι τα έργα του σενάρια φανταστικά.
Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Νταβίντ, στο έργο αυτό, ξεδιπλώνει τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά του πραγματικού υπερασπιστή του δημοσίου συμφέροντος, στοιχεία που και σήμερα, στις ταραγμένες, πολιτικά, εποχές που ζούμε αποτελούν διαρκές ζητούμενο σε αυτούς που διαχειρίζονται τη ζωή και το μέλλον μας… Ας είμαστε λοιπόν, σε επαγρύπνηση μέσα από την ενεργή συμμετοχή μας στην επιλογή των εκπροσώπων μας στην πολιτική σκακιέρα…
