...
Γράφει η Δρ. Στέλλα Μουζακιώτου,Ιστορικός Τέχνης στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
Επιμελήτρια Εκθέσεων stellamouzak@yahoo.gr
...
...
Στις 30 Ιανουαρίου του 1933 ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Γερμανίας, Χίντενμπουργκ, διορίζει το Χίτλερ νέο καγκελάριο. Στις 23 Μαρτίου του ίδιου χρόνου, λίγο μετά την πυρπόληση του Ράιχσταγκ, οι ναζιστές, βέβαιοι αυτουργοί του εμπρησμού, καταφέρνουν να κατηγορηθούν ως δράστες οι κομμουνιστές και πιέζουν τον Πρόεδρο να θεσπίσει κατασταλτικούς νόμους. Οι βουλευτές καλούνται στην Όπερα Κρολ και υπό τις απειλές των Ταγμάτων Εφόδου και των Ες Ες ψηφίζουν ένα νέο νόμο που παρέχει στο Χίτλερ απόλυτη εξουσία για τέσσερα χρόνια. Στην ουσία, με μια επίφαση νομιμότητας, αρχίζει η δικτατορία του. Τα επόμενα χρόνια ο Φύρερ ξεκινά μια εκστρατεία καταστολής που πλήττει όχι μόνο τους εξωτερικούς εχθρούς του ναζιστικού κόμματος (κυρίως τους κομμουνιστές), αλλά και τους εσωκομματικούς του αντιπάλους, που εξοντώνονται τη «νύχτα των μεγάλων μαχαιριών» (μεταξύ 30 Ιουνίου και 1 Ιουλίου του 1934). Τα θύματα της εσωτερικής αυτής «εκκαθάρισης» ξεπέρασαν τα 200. Ταυτόχρονα οι ναζιστές επιχειρούν έναν άγριο πολιτικό διωγμό κατά των καλλιτεχνών της πρωτοπορίας: καταδικάζονται οι εκφραστές του κυβισμού, της αφηρημένης τέχνης, του φουτουρισμού, του ντανταϊσμού και του εξπρεσιονισμού. Περισσότερα από 6.000 έργα κατάσχονται από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, πολλά καίγονται ενώ άλλα πωλούνται με πλειστηριασμό σε αμερικανικά ή ελβετικά μουσεία.
Παρά τις έντονες πιέσεις, τις διώξεις και τις εξορίες, υπήρξαν δημιουργοί που αντιστάθηκαν, συνεχίζοντας να καυτηριάζουν τα κακώς κείμενα της νέας πολιτικής πραγματικότητας. Ανάμεσά τους συγκαταλέγεται ο Γερμανός ζωγράφος Γκέοργκ Γκρος (1893-1959). Πρόκειται για έναν καλλιτέχνη που χαρακτηρίζεται από το αιχμηρό και καυστικό στιλ, ενώ μέσα από τα έργα του, που εμπνέονται από την κοινωνική και πολιτική σάτιρα, αντικατοπτρίζεται ρεαλιστικά το κλίμα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου. Η τέχνη του είναι έντονα πολιτικοποιημένη όσο και ο ίδιος ο καλλιτέχνης, ο οποίος αφοσιώνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα στις σατιρικές εικονογραφήσεις του γερμανικού φασισμού και επιτίθεται κατ’ επανάληψη στη φιγούρα του Κάιζερ. Ύστερα από το ξεκίνημά του, στο οποίο συγχωνεύονται οι κυβιστικές ογκομετρίες και ο φουτουριστικός δυναμισμός, ο Γκρος χρησιμοποιεί μια σατιρική και αιρετική γλώσσα για να επιτεθεί στο μιλιταρισμό, τον εθνικισμό και τις ηθικοπλαστικές αξίες της αστικής γερμανικής τάξης.
Στο σατιρικό έργο «Οι στυλοβάτες της κοινωνίας» (1926), ο Γκρος καταγγέλλει με ξεκάθαρο και σαρκαστικό τρόπο τα δεινά που προκλήθηκαν στη χώρα του μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο (εικ.1). Πρόκειται σχεδόν για μια προφητεία για τα καταστρεπτικά αποτελέσματα του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Στο βάθος του πίνακα, στην πόλη που έχει καταστραφεί από τη φωτιά, ένας ιεροκήρυκας αγορεύει ανούσια κρατώντας τα μάτια κλειστά για να μη βλέπει τι ακριβώς συμβαίνει γύρω του, εθελοτυφλώντας μπροστά στην οδυνηρή πραγματικότητα του πολέμου. Ο δημοσιογράφος στα αριστερά, που κρατά στο χέρι εφημερίδες, απεικονίζεται να κρύβει τις ιδέες του με ένα ουροδοχείο νυκτός στο κεφάλι, σύμβολο της ελάχιστης και βρώμικης πνευματικής του διαύγειας. Το δοχείο μοιάζει με τα κράνη των βαριά οπλισμένων στρατιωτών - εκτελεστών στο βάθος, αναδεικνύοντας έτσι ότι ο κίνδυνος της παραπληροφόρησης από έναν κατευθυνόμενο ή ελλιπή δημοσιογράφο είναι το ίδιο επικίνδυνος με τη θανατηφόρα επέλαση των στυγνών εκτελεστών του πολέμου. Στα δεξιά απεικονίζεται ένας ευτραφής σοσιαλδημοκράτης βουλευτής με κολάρο στο λαιμό - στοιχείο που αναδεικνύει την αιχμαλωσία του στα κομματικά του συμφέροντα - από το κεφάλι του βγαίνουν μόνο «αχνές σκέψεις» που δεν προσφέρουν τίποτα ουσιαστικό στην επίλυση των προβλημάτων του λαού που εκπροσωπεί. Το έργο ολοκληρώνεται με το κομμένο κρανίο του άνδρα που βρίσκεται στο πρώτο πλάνο και ταυτίζεται με ένα ναζιστή στρατιωτικό, όπως φαίνεται από τον αγκυλωτό σταυρό στη γραβάτα του. Ο δημιουργός με ευρηματικό και σατιρικό τρόπο τον απεικονίζει να συνδυάζει το πάθος του για τη μπύρα με την άγρια δίψα του για πόλεμο, όπως συμπεραίνουμε από την ουλή στο πρόσωπό του, τον ένοπλο μαύρο ιππέα που ξεπροβάλλει από το κομμένο κρανίο του και φυσικά από το σπαθί που κρατά στο χέρι.
Όλοι οι χαρακτήρες του έργου αποτελούν τους πρωταγωνιστές της σύγχρονης πολιτικής αλλοφροσύνης την οποία βιώνουμε όλοι μας. Νομίζω ότι είναι άμεσα αντιληπτό πόσες πολλές διαχρονικές αλήθειες μπορεί να αποκαλύψει ένα έργο τέχνης, που σήμερα, στη χώρα που ζούμε, είναι πιο επίκαιρο από ποτέ.
